Fluit
Francis Poulenc, de sonate voor fluit en piano (1)
Een handleiding voor de uitvoerende musicus
De Sonate voor fluit en piano van Poulenc behoort zonder twijfel tot de populairste werken van het repertoire voor die combinatie en voor de fluit in het algemeen. Honderden video’s op YouTube, meer dan vijftig cd-opnames in actuele online-catalogi en op dit moment maar liefst eenentwintig versies op Spotify weerspiegelen de bijval die de sonate vindt bij spelers en publiek. Op het internet is zelfs een achtenveertig minuten durend programma van de BBC te beluisteren, gewijd aan een vergelijkende discografie van de sonate.Daarin maakt de Engelse pianist David Owen Norris, die de sonate speelde met Jean-Pierre Rampal, een interessante en uitgebreide analyse van een groot aantal uiteenlopende versies.
De uitvoeringen variëren enorm, en dit is niet alleen het resultaat van een onderscheidende persoonlijke visie van de vertolkers, maar soms ook van een oppervlakkige benadering van de tekst.
Hiervoor zijn verschillende oorzaken aan te wijzen.
Time Machine
Jacques-Emile Blanche, Le Groupe des Six, 1922, Musée des Beaux-Arts, Rouen. In het midden Germaine Tailleferre, linksonder pianiste Marcelle Meyer, naar boven en naar rechts: Darius Milhaud, Arthur Honegger, Louis Durey, Francis Poulenc en Jean Cocteau. Zittend rechts: George Auric.
Een van de meest succesvolle producties van de Nationale Opera is Dialogues des Carmelites van Francis Poulenc. Deze sobere en juist daarom indrukwekkend expressieve versie zette het werk neer als een van de pijlers van het genre in de 20e eeuw en Poulenc als een unieke persoonlijkheid.
De muziek uit deze opera beleefde ik op twee manieren. Aan de ene kant de opera zelf en aan de andere kant de vele kiemcellen die in dit werk reeds aanwezig zijn en terugkomen in de fluitsonate, Poulenc’s eerste werk na de compositie van de opera. Als fluitist raakte ik meer dan ooit tevoren in de ban van beide werken.
Er brak een periode aan van intense betrokkenheid met deze componist. Ik heb veel over hem gelezen, veel onderzocht en vergelijkingen gezocht tussen de opera en de sonate. Het bracht bij mij veel denkwerk op gang over Poulenc’s muziek en het voorzag mij van nieuwe inzichten over zijn fluitsonate en de interpretatie ervan.
Mooi fluit spelen maar…voor wie?
Onder deze titel publiceerde ik in het blad FLUIT (2010-2) een artikel dat helaas zijn actualiteit niet verloren heeft. Het ging over de groeiende vervreemding van het publiek ten opzichte van de klassieke muziek en de eisen die concertbezoekers stellen aan een concert. Men wil een unieke ervaring beleven. Het artikel beschreef voorbeelden van Het Nederlands Fluitorkest – dat ik vanaf 1993 twintig jaar dirigeerde en vormgaf – en hoe dit orkest een goede relatie met het publiek probeerde op te bouwen.
Het ensemble stak eerst de hand in eigen boezem. Er werd gekeken naar hoe muziek beter overgedragen kon worden aan de bezoekers. We gingen meer eisen aan ons zelf stellen en waren ontevreden met de gebruikelijke gang van zaken, namelijk muziekstuk – stilte – applaus – muziekstuk – stilte – applaus etc. Al snel bleek dat er nog veel meer mogelijk was waarmee een optreden meer glans kon krijgen en boeiender kon worden.
Jolivet en Messiaen
La Jeune France. André Jolivet aan de piano. Staand v.l.n.r. : Olivier Messiaen, Yves Baudrier, Daniel-Lesur
Hoe voorspellend de Cinq Incantations van Jolivet zouden zijn voor het ontstaan van Messiaen’s Le Merle Noir is met alle waarschijnlijkheid beide componisten van La Jeune France ontgaan.
In de partituur van Jolivet’s Incantations staat aan het eind: ‘Chantemerle – Août 1936’. Alsof de componist in broederschap een hint wilde geven aan Messiaen om de zang van de ‘merle’ over te nemen. De première van de Cinq Incantations vond plaats op 7 mei 1938 in de Société Nationale de Musique in Parijs, door Jean Merry, aan wie ze opgedragen zijn.
Messiaen schreef Le Merle Noir in 1952 als Morceau de Concours in opdracht van het Parijse Conservatoire, waar hij compositieles gaf.
De associatie tussen Chantemerle en Le Merle Noir is op zich al frappant genoeg, maar er is nog een ander zeer opvallende overeenkomst.
Böhm aan het woord
(‘Ihr Blümlein alle’ van Schubert omgezet voor fluit door Böhm in ‘Die Flöte und das Flötenspiel’ en door Schubert in zijn manuscript van de ‘Introduktion und Variationen’, D 802)
In 1871 publiceerde Theobald Böhm ‘Die Flöte und das Flötenspiel in akustischer, technischer und artistischer Beziehung’. Voor de volgende samenvatting over zijn adviezen voor het fluitspel heb ik de vertaling van Dayton C. Miller uit 1922 gebruikt.
Dat Böhm toonvorming als taak van de fluitist in spe voorop stelt is niet verwonderlijk. ‘De toon is de stem zonder welk men verhinderd is te zingen’. Dit veronderstelt dat de fluitist algemene muzikale kennis heeft verworven, zoals noten, tempo, toonsoorten, etc., zoals ze ‘in het bijzonder te vinden zijn in de methode van Hugot en Wunderlich’.
Een goede embouchure hangt af van de individuele bouw van lippen en tanden, schrijft Böhm. En natuurlijk ook van de capaciteit om de schoonheid van de goede toon waar te nemen.
Welkom op mijn weblog over muziek, musiceren, fluitspel en onderwijs.
Zowel als solofluitist, kamermuziekspeler, orkestmusicus als fluit- en methodiekdocent heb ik meer dan vijftig jaar ervaring. Ook ben ik oprichter en dirigent geweest van
Het Nederlands Fluitorkest.
Mijn liefde voor de fluit is tot op de dag van vandaag een bron van inspiratie, genot en zelfs troost. Daarentegen kan het fluitspel zoals ik het vaak hoor mij niet in
gelijke mate bekoren.
In deze blog vat ik mijn gedachten daaromtrent samen en deel ze met jou.
Het spreekt voor zich dat ik het verworven vakmanschap en mijn zienswijze aanwend tijdens mijn lessen. Persoonlijk ben ik echter het meest benieuwd naar wíe ik voor mij heb en wat zíjn inbreng is. Omdat ik op zoek ben naar dat unieke dat in iedereen aanwezig is. Ik ben er van overtuigd dat ieders individualiteit de strategie moet bepalen en niet universele dogma’s.
Samen met jou wil ik nieuwe en wellicht verborgen mogelijkheden ontdekken om je spel én het musiceren nog beter te maken.
Daarbij maakt het niet uit of je professioneel, gevorderd amateur of (lid van)
een ensemble bent.
Ik boek successen met ‘dwars’ zijn. Dat betekent dat ik wars ben van in steen gebeitelde wetten.
Het gaat om de mens, niet om de regels.
Dank voor je bezoek.
Vriendelijke groet,
Jorge Caryevschi
onderwerpen
Fluit LERAAR & LEERLING
Ze vullen elkaar aan als echtelieden in een goed huwelijk
Fluit FLUITSPEL
Het juiste een-tweetje tussen techniek en musicaliteit
Fluit MUZIEK
Wees een rechercheur die met het juiste speurwerk de tunnelvisie vermijdt
Fluit HELDEN
Goed voorbeeld...
Fluit VARIA
Verandering van spijs...
Fluit VRAAG JORGE
Wie weet heb ik het antwoord
Fluit VRAAG JORGE
Wie weet heb ik het antwoord