Die Zauberflöte – Diese Flöte ist bezaubernd schön

Afgelopen maand maart hernam De Nederlandse Opera Mozart’s Zauberflöte,
een van de meest succesvolle producties ooit in de
enscenering van Simon McBurney.

Ik heb talrijke producties meegemaakt waar ik met kromme tenen heb aanschouwd hoe de (tover)fluit op het podium gedegradeerd werd tot een simpele buis van hout of metaal waaruit het
schier onmogelijk leek een klank te verwachten,
laat staan enige toverkracht zoals librettist Schikaneder dat haar toebedacht.

McBurney daarentegen ziet het anders.

Met verbluffende vanzelfsprekendheid haalt Tamino de fluit waar die zich bevindt: bij de solofluitist. In dit geval bij Hanspeter Spannring van het Nederlands Kamerorkest. Hij werd op sommige momenten een alter ego van Tamino. Hij liep zelfs al fluitend achter hem aan op het podium, speelde naast hem op een hellend vlak, werd op een platform vanuit de orkestbak opgetild tot de hoogte van het podium en daarbij ook letterlijk in de schijnwerpers gezet.

Wat volgde was de onontbeerlijke magie van het spel waar Hanspeter Spannring uitstekend raad mee wist. Hij speelde voortreffelijk, haalde de meest wonderbaarlijke klanken uit zijn houten fluit en bewoog als een ‘natural’ in de ongewone rol die hij kreeg toebedeeld, Het leek alsof het zijn dagelijks werk was.

En zo maakt McBurney alle weinig ‘fluitgetrouwe’ ensceneringen die hier aan vooraf gingen weer goed. Niet in de laatste plaats omdat de fluit volledig in ere werd hersteld.

Blij geworden door dit alles en zeer onder de indruk van hoe Simon McBurney met respect voor Mozart Die Zauberflöte in het heden laat herleven, wilde ik meer weten over de principes die aan de basis lagen van zijn enscenering. Met name zijn achterliggende gedachten leken mij leerzaam voor de omwenteling die wij musici op gang zouden kunnen brengen als het gaat over de communicatie met ons publiek.

In een trailer van De Nederlandse Opera over het maken van deze voorstelling zegt Simon McBurney:‘Misschien is de kwestie van Die Zauberflöte wel: wat is de plaats van de muziek in dit alles? Kan muziek misschien de manier zijn om de middelen te ontwikkelen waarmee we het menselijk brein bewuster kunnen maken? Misschien kan muziek als zodanig een beschavende uitwerking hebben op mensen’.

Op de NRC van 9 maart 2015, zegt hij:

‘Ik stelde me tevoren slechts de simpele vraag: hoe komt deze klassieker tot leven? Door het relevant te maken voor onze eigen tijd.
Als alle goede sprookjes gaat Die Zauberflöte over de echte wereld, combineert het magie en sprookjeselementen met ideeën over filosofie, politiek, samenleving en het gezin.’

Zijn uitgebreide ervaring als oprichter en directeur van het Théâtre de Complicité / Complicite in London, stelt hem in staat om een zeer passend antwoord te geven op voorgaande vraag.

McBurney’s voorstelling is een onuitputtelijke opeenvolging van theatrale en visuele vondsten op het podium die perfect aansluit bij Mozart’s muziek. Maar ook daarbuiten is er ruimte gecreëerd om het publiek bij de uitvoering te betrekken. De zangers begeven zich zowel onder de musici als onder het publiek. Het hele orkest is geïntegreerd in de voorstelling door de musici hoger te plaatsen en zichtbaar maken, in een bovengemiddeld licht te zetten en zelfs actief deel te laten nemen aan de podiumhandelingen.

Het publiek ontvangt zodoende een grote hoeveelheid visuele informatie bestaande uit eenvoudige elementen, waarin de verbinding met het heden op een natuurlijke wijze overgaat van uiterst effectief tot prettig overdadig, van bijna ernstig tot licht ironisch. Zo zijn de vogeltjes die de vogelvanger Papageno steeds omringen mimespelers met fladderende gevouwen A4’tjes. De drie knaapjes zien eruit als gruwelijk afgeleefde huiselven uit het Harry Potter verhaal. De Koningin van de Nacht is zodanig afgetakeld dat ze voorovergebogen met een stok loopt en haar beroemde aria in een rolstoel zingt. De ‘ingewijden’ worden gepresenteerd als een meegaande kluit routineuze politici. Er wordt ook veel met live video- en klankeffecten gewerkt die de magie in de voorstelling versterken.
En passant ziet het publiek geheel open en bloot hoe theater wordt gemaakt. Een gerauschmacher staat namelijk meestal achter de schermen. Papageno maakt gebruik van de video om, met een verwijzing naar een succesvolle televisieprogramma, te twitteren #papagenozoektvrouw. Tamino en Pamina doorstaan de waterbeproeving zwevend aan een koord in een geprojecteerde zee van aannemelijke realiteit. Het publiek neemt het allemaal met dank in ontvangst. Zelden werd er tijdens een opera zo veel gelachen.

McBurney verder: ‘In deze enscenering streef ik naar maximale integratie van alle elementen… Eigenlijk gebeurt er vrij weinig spectaculairs in de voorstelling: de magie speelt zich af in het hoofd van de toeschouwer. Het belangrijkst: je maakt theater voor het publiek… Het beste theater is een vol theater. In de bioscoop kun je in je eentje een film kijken, in de opera zou dat gênant zijn. Als je je publiek vergeet, sterft het theater af. In Die Zauberflöte vieren we de theatermagie sámen met de toeschouwer.’

Deze laatste stelling is uiterst belangrijk en zet aan tot veel nadenken. Hoe kunnen wij musici hier lering uit trekken? Daarop kom ik binnenkort terug in een andere blog.

Fluit & Muziek
Tags De Nederlandse Opera, Die Zauberflöte, Fluit, Hanspeter Spannring, Wolfgana Amadeus Mozart