De Berliner Philharmoniker in het Concertgebouw

Gustav Mahler – 2^e Symfonie

Vele malen heb ik het voorrecht gehad om Mahler’s 2^e te spelen in Argentinië. Niet alleen in concertzalen maar ook zelfs in voetbalstadions voor tientallen duizenden mensen. Telkens een radicale ervaring waardoor je met recht je afvraagt wat werkelijk je functie is als orkestmusicus in zo’n gigantisch geheel. Vanzelfsprekend is de (verwachte) volmaaktheid van je bijdrage. Maar hoe zit het met de dynamische schaal? Wat is de werking van het uit de kluit gewassen orkest in je individuele expressiemogelijkheden? Is de noodzaak van Mahler om dit groot orkest te gebruiken om zijn hevige emoties weer te geven niet een aanzet om als orkestmusicus je anders in te stellen? Weliswaar ben je in een dergelijk orkest als individu binnen een massa een kleinere schakel dan in bijvoorbeeld een klassieke symfonie, waar je op het eerste gezicht belangrijker bent. Maar is het niet zo dat Mahler zijn orkest steeds groter maakt én tegelijkertijd van de musici juist een grotere inzet vraagt om de klankgrenzen te verlegen? Als je zo denkt kun je als musicus je rol opeisen van eerdere historische periodes en bereik je in de grotere groep een nieuwe balans, alsof je het orkest bekijkt door een vergrootglas. Alles wordt opgeschaald, maar je ziet erdoor met verbluffende helderheid.

Deze reflectie is ingegeven door een uitvoering van Mahler’s symfonie op 17 februari j.l. door de Berliner Philharmoniker o.l.v. Simon Rattle in het Concertgebouw.

Het was voor mij een van de meest aangrijpende muzikale ervaringen die ik ooit heb beleefd.

Rattle liet het orkest schitteren in ‘quasi’ volmaaktheid, maar liet gelukkig vooropgaan zijn visie op het muzikaal discours. Een doorleefd een vloeiend betoog waar tempi ingegeven werden door het dringend zoeken naar ruimte voor de emoties van Mahler’s muziek. Hij heeft ons als publiek bij de hand genomen en geleid door pieken en dalen. Feilloos en veilig zijn wij door lieflijkheid, statigheid, martialiteit en boosheid gegaan. Door extremen van hoop, geloof, rebelse onmacht en woede. Van uiterlijk vertoon was er geen sprake: wat we hoorden klonk weliswaar krachtig en contrasterend, maar als gewezen orkestmusicus kon ik me helemaal voorstellen dat ik in het orkest dezelfde passie en intensiteit samen met de dirigent had nagestreefd.

Bijzonder was waar te nemen de verschillen met het Koninklijk Concertgebouw Orkest. Een verademing om te horen dat cultuurverschillen tussen beide orkesten juist ernaar te luisteren fascinerend maken. Maar ook te zien de hier ongeziene warmte en broederschap waarbij de musici na afloop de bijzondere avond vierden.

In Nederland heerst merkwaardig genoeg het idee dat Mahler nergens beter geïnterpreteerd wordt. Alsof ‘interpretatie’ maar een gezicht zou hebben en deze definitief vastgelegd is. En alsof een uitvoering vooral een rimpelloos bouwsel is waarin elke emotionele uitbarsting ongewenst is.

Ik was daarom heel benieuwd naar wat de pers zou schrijven van zo’n ‘on-Nederlandse’ versie.

Mischa Spel in het NRC was uitgesproken positief en schreef voorbeeldig vrijdenkend en lovend juist omdat ‘In Rattles Mahler is veel anders dan anders, en wat rest is diep ontzag’. Zo werd ’deze Mahler memorabel, uniek en meeslepend voor hoofd en onderbuik’.

Daarentegen schreef Guido van Oorschot in De Volkskrant: ‘Chef-dirigent Sir Simon Rattle paait het monster van de Berliner Philharmoniker met grote lappen rood vlees. Het optreden in het Concertgebouw maakte gepieker los over decibellen en tinnitusdrempels’. En: ‘Toch bestaan er orkesten en dirigenten die het einde der tijden inluiden zonder het machovertoon van een verplaswedstrijd’. Door die arrogante schrijfstijl vervalt van Oorschot in hetzelfde ‘macho’ machtsvertoon die hij de Berliner toeschrijft en stelt hij een onbeschaamd onethische gotspe tentoon. Hij maakt de functie van recensent daarmee discutabel als niet overbodig. Wat is zijn contributie aan de huidige nogal gecompliceerde klassieke muziekwereld?

Wordt het niet tijd dat wij opnieuw leren luisteren? Zonder het wedstrijd element te benadrukken door versie zus of versie zo, zoals ze in geluiddragers zijn vastgelegd, te vergelijken – overigens een zuiver moderne mogelijkheid die in Mahler’s tijd ondenkbaar was?

Want waar het om gaat is niet die lege, dorre eruditie, maar hoe je door een bepaalde interpretatie beseft dat na het luisteren je leven niet alleen verrijkt is maar vooral nooit meer dezelfde zal zijn.

Gepost op 22 februari 2015

Fluit & Varia
Tags Berliner Philharmoniker, Recensie