Böhm voor…

Om de fluit te kunnen begrijpen is er niets vanzelfsprekender dan teruggrijpen op de ideeën van Theobald Böhm. Hij heeft zijn uitvinding ontwikkeld vanuit een voor zijn tijd specifieke visie op technologie, toonideaal en expressiemogelijkheden. Het instrument moest namelijk geschikt zijn om optimaal de paradigma’s van de Romantiek in het midden van de 19^e eeuw weer te geven.

Met recht kunnen we ons afvragen waarom er dan zo veel weerstand is geweest om zijn uitvinding van 1847 meteen te accepteren. Door de geschiedenis heen werden fluitisten van conservatisme beticht, vaak met recht. Vandaag de dag hebben wij genoeg inzicht om de historische veranderingsprocessen in hokjes te kunnen plaatsen, terwijl tijdens stijlovergangen het niet zo eenvoudig is te bepalen wanneer iets begint of eindigt.

Twee voorbeelden.

1.  Als we spreken over de overgang van traverso naar kleppenfluit is deze niet alleen traag verlopen omdat de fluitisten onwillig waren andere nieuwe grepen aan te leren, maar ook omdat spelers nog steeds gevoelig waren voor toonsoortennuances die met de nieuwe fluit niet meer te horen waren. Ook al was deze fluit effectiever om de gelijkzwevende intonatie weer te geven, de toon over het hele register gelijkmatiger te maken en het volume te vergroten.
2. Toen de acht of meer kleppenfluit vergeleken werd met de Böhmfluit werd deze laatste door velen gezien als plat en weinig verfijnd. Men vond het geen verbetering. Om de mogelijkheden van het nieuwe instrument te bewijzen begint Böhm bijvoorbeeld zijn op.21, Fantaisie sur un air de F. Schubert in een voor de oude fluit bijna ondenkbare toonsoort, namelijk as kl.t.

De overgang van een nog diatonisch naar een chromatisch instrument maakte een eind aan de talloze grepen van de oude fluit. Deze werden niet alleen gebruikt om mechanische functionaliteit toe te voegen maar ook om de nuancering en expressie van het instrument te verrijken. Anton Bernhard Fürstenau, in Die kunst des Flötenspiels, Op.138 uit 1844, beschrijft niet minder dan 124 grepen voor 37 noten (c¹ t/m c⁴⁾ . En zelfs Richard Wagner in Ueber das dirigieren, uit 1869 noemt fluiten ‘Gewaltsröhren’. Hij ageert tegen de onmogelijkheid ‘überleise Piano’ bij blazers te verlangen. ‘Von diesen, vorzuglich von der Flötisten, welche ihre früher zo sanfter Instrumente zu ware Gewaltsröhren umgewandelt haben, ist ein zart gehaltenes Piano kaum mehr zu enrziehen’.

Deze en andere voorbeelden confronteren ons met de niet geringe

problematiek om de speelstijl van tussen ±1700 en ±1850

met enige getrouwheid op de Böhmfluit weer te geven.

 Het is daarom heel plausibel en zelfs onontbeerlijk de eerste stappen op de moderne fluit te herleiden vanuit de zeer gerichte adviezen van Böhm over het fluitspel en zijn prioriteiten.

Op die manier zijn we in ieder geval verzekerd van een redelijk deugdzame benadering van zijn idealen als het gaat om het fluitspel en de interpretatie van zijn muziek en die van zijn tijdgenoten.

In een volgende blog laat ik Böhm aan het woord.

 Gepost op 17 mei 2015

Fluit & Fluitspel
Tags Fluit, Fluitspel, meerkleppenfluit, Theobald Böhm, Traverso, Uitvoeringspraktijk