Een instrument dat altijd ‘nee!’ zegt

In de Facebook-pagina van Oboenlehrer Karl Wentzel bevindt zich een gefilmd interview waarin de hoboïst Maurice Bourgue (*1939) herinneringen ophaalt aan vroeger. Als kind van negen heeft hij gekozen om de hobo te spelen omdat hij gefascineerd was door zijn klank. Hij zegt:

‘Het moet iets heel speciaals voor mij hebben betekend. Desondanks heb ik nooit ontkent dat ik veel tegen de hobo heb. Het is een instrument dat altijd ‘nee!’ zegt. Speel piano, ‘nee!’, Speel forte, ‘nee!’. Speel legato, ‘nee!’. Het instrument rebelleert tegen alles. Maar hij rebelleert omdat wij hem frontaal aanpakken. Als je hem soepel bespeelt, als je hem temt, zou hij alsnog kunnen overslaan (hij doet dat soms ook!) Maar als je hem zacht aanpakt, ontspant en kalmeert laat hij zich meeslepen. Gewoon voorzichtig zijn’.

De manier waarop hij zijn relatie met zijn instrument beschrijft is indrukwekkend. Hij dicht het instrument een eigen wil toe en tegelijkertijd maakt hij zich sterk voor een perfecte beheersing. Ontroerend is hoe hij toegeeft dat hij niet altijd de baas over het instrument kan zijn, omdat de hobo ‘altijd nee zegt’.

Wie zich toelegt op een vakkundig omgaan met een muziekinstrument zal hier veel in herkennen.

Niettemin kan ik me niet onttrekken aan het idee dat hele andere kenmerken de relatie van de fluitist met zijn instrument bepalen. De fluit is namelijk een instrument dat meestal ‘ja!’ zegt. Juist in het begin lijkt de fluit nauwelijks weerstand te bieden. Haar ‘temmen’ schijnt voor bijna iedereen weggelegd. Ze meent het niet echt als zij rebelleert en laat zich bovendien ook frontaal aanpakken.

Maar daar waar de hoboïst moet verzachten, ontspannen en kalmeren om het instrument optimaal te bespelen, schijnt de fluit geen grenzen te stellen aan de persoonlijke ambities van de speler. Het begrip ‘alles kan’ zou hier van toepassing zijn.

Dit is een van de redenen voor de populariteit van de fluit. Het instrument heeft geen rieten noch andere extra benodigdheden. Daardoor geeft het de beginner een ‘to go’ gevoel. Het gevecht tegen de materie is relatief gering en bij normale omstandigheden speelt iedereen al in een korte tijd eenvoudige liedjes.

Naarmate meer instrumentale ervaring word opgedaan is dit relatieve instrumentale gemak, het ‘ja!’ zeggen, in de praktijk voor menigeen een grote valkuil. Het is namelijk heel verleidelijk om zich te laten meevoeren in de talloze mogelijkheden die tot een vernuftige virtuositeit leiden. Generaties prachtig spelende instrumentalisten bewijzen dit. Echter zien we al te vaak dat deze ontwikkeling onopgemerkt niet parallel loopt met een even degelijk onderbouwde muzikaliteit, zowel intellectueel als emotioneel.

Daarmee kan een verschuiving ontstaan van het doel van een instrument te bespelen: van een middel voor een unieke vorm van communicatie naar vertoon van knap gegoochel, dat in feite niet meer in zich heeft dan een attribuut van een circus act.

Gepost op 24 augustus 2016

Fluit & Fluitspel, Fluit & Varia
Tags Fluit, Fluitspel, Kunstenaarschap