‘La flûte, c’est moi’ – Baas over eigen spel (1)

Thema-les ter afsluiting van een dag voor amateurs georganiseerd door het Nederlands Fluit Genootschap op 28 september 2014

De beroemde uitspraak van Lodewijk de 14^e, ‘L’état, c’est moi’ is een uiting van zuiver absolutisme. Dat lijkt zich niet te verhouden tot ‘La flûte, c’est moi’. Toch zijn er overeenkomsten en parallellen te trekken. Naast het zelfingenomen ‘ik ben de fluit omdat ik haar beheers’ is er een subtielere interpretatie mogelijk: ‘ik ben één geworden met de fluit omdat ik bewust ben van mijn eigen ik en begrijp hoe deze zich met haar verhoudt’.

Deze lezing stelt niet per se de uiteindelijk bereikte kwaliteit van de prestatie voorop. Fluitspelen moet elke keer weer een ontdekkingsreis zijn waarin een oneindige keur aan impressies voorbij komen en kennis wordt vergaard. Het gaat vooral om de weg. ‘Het is het vissen, niet de vangst’. Hoe aantrekkelijk dit laatste op het eerste gezicht ook lijkt.

De poorten van de hemel zullen opengaan voor iedereen die bereid is dit fascinerende proces te ondergaan. Ongeacht of je professional of amateur bent. Amateurs (=liefhebbers, dus niet te verwarren met hobbyïsten!) zouden juist nog wel eens meer in staat kunnen zijn om zich dit idee eigen te maken. Zij gaan doorgaans anders om met de prestatiedruk.

Dit proces komt vanzelf op gang door de wil om zelfkennis te verwerven, vloeiende verbanden te leggen tussen gevoel en ratio en hun mechanisme te begrijpen, problemen – eventueel zelf – op te lossen, accuraat te leren luisteren zodat verschillen en minieme nuances worden opgemerkt etc. Een niet aflatende nieuwsgierigheid ligt aan de basis van deze verworvenheden alsmede aan alle vormen van progressie.

Intuïtie speelt hier een belangrijke rol, maar analyse en reflectie niet minder. Het gaat om de koppeling van de rechter- én de linkerhersenhelft, het gevoel én de techniek. Een weloverwogen balans tussen deze twee gebieden maakt groei mogelijk.

Een tip:

Laat de boeken en de docenten nu en dan voor wat ze zijn en durf met je kennis en ervaring ‘anders’ naar jezelf te luisteren en naar je handelingen te kijken.

Deze vrije aanpak zorgt ervoor dat alles wat voor ‘juist’ wordt aangenomen op de tocht kan komen te staan. Wees niet bang voor eventuele consequenties en vertrouw dat het denkende én het creatieve vermogen van elk individu vaak groter zijn dan gedacht.

Hoe ervaar ik iets dat ik gelezen heb of aangereikt kreeg van een docent? In welke mate zou ik nieuwe ideeën kunnen toepassen? Ligt mijn embouchure of zelfs mijn hele lichaam dwars? Voelt mijn houding – althans zoals mijn docent die voorschrijft – goed aan of moet ik die enigszins bijstellen? Ben ik het altijd eens met wat ik lees en hoor van professionals om me heen? Heb ik in het algemeen een goed gevoel over de manier waarop ik bezig ben? En stel dat ik iets speel waarbij alles gesmeerd loopt en ik er gelukkig van word. Toch is mijn geluk nog niet helemaal compleet, omdat een loopje, toonkleur of expressieve draai niet wil lukken. De wellicht ‘dogmatische’ aanpak van mijn docent, die ik nauwgezet toepas lijkt niet te werken. De vraag is dan of alle mogelijke manieren om ernaar te kijken onderzocht zijn. Is het benaderen van de uitdagingen misschien te eenzijdig en wordt de oplossing daardoor niet gevonden? Legt je eigen gevoel en beleving wel genoeg gewicht in de schaal?

Hier ligt het beginsel van ‘La flûte, c’est moi’.

De openheid en onbevangenheid moeten ontstaan uit de wil om in alle vrijheid te bespiegelen, nieuwe inzichten te verschaffen en vernieuwing in de manier van denken aan te brengen. Wat het niet is: een baldadige vorm van rebelie. Anders zijn om maar anders te willen zijn.

Vanuit deze vrijheid wordt de volgende stelling bekeken:

Intuïtie en reflectie verrijken het potentieel van de speler mits ze met beleid worden gebruikt en in evenwicht worden gebracht.

 Wat is intuïtie?

Intuïtie komt van het Latijn intueri en betekent ‘naar binnen kijken, observeren’.

Intuïtie is onbewust denken en is associatief en spontaan. Net als analytisch denken is intuïtie een mentaal proces. Het verschil is dat inzicht via een andere weg wordt verkregen. Psychologen denken dat intuïtie niet uit de lucht komt vallen en dat het juist gebaseerd is op de kennis en ervaring die in het onbewuste is opgeslagen. Het kan gezien worden als een stille, onopgemerkte verzameling van allerlei nieuwe gegevens die gekoppeld worden aan eerder verworven informatie. Als wij voor een beslissing komen te staan, spelen die kennis en ervaring een belangrijke rol zonder dat we daarvoor de ratio gebruiken. Hiermee kunnen we complexe situaties overzien, oplossingen bedenken, creativiteit aanwenden en visie ontwikkelen. Intuïtie zou dan niet een aangeboren talent zijn maar ontstaan door het opdoen van vele leerervaringen. Naarmate deze talrijker worden ontwikkelt zich het intuïtieve vermogen om sneller en doeltreffender te reageren.

Waar doelt kennis en ervaring op?

Kennis en ervaring gaan vooral over alle analytische handelingen die wij verrichten om instrumentale en muzikale vaardigheden te ontwikkelen. Hieronder vallen alle gangbare studieschema’s die een zeer adequaat hulpmiddel zijn om richting te geven aan de oefendiscipline, alle genoten actieve lessen en masterclasses, alle spelroutines zowel in de studiekamer als in openbare optredens, alle vergelijkende en kritische luistersessies, de muzikale analyse van het te spelen werk en deze in zijn historische context te plaatsen, het nieuwsgierig omgaan met bibliografie en repertoire, de studie van oude en moderne traktaten om de uitvoeringspraktijk getrouw toe te passen, enz.

Maar inzet van eerder opgedane kennis en ervaring, herinneringen en zelfkennis is eveneens onontbeerlijk. Als dit gepaard gaat aan een vrije, gezonde, weetgierige en bescheiden instelling dat van alles en iedereen iets te leren valt, wordt dit een geheel van onschatbare waarde.

Het maakt de weg vrij om verbanden te leggen.

Wat is reflectie?

Is de onontbeerlijke stap om intuïtie, kennis en ervaring met elkaar in balans te brengen. Omdat tijdens de studie techniek, analyse en interpretatie vaak als eilanden worden benaderd doet zich vaak de situatie voor dat het fluitspel als ‘concept’ niet altijd tot bloei komt.

Reflectie kenmerkt zich door een uitgebreide gelaagdheid, van instrumentaal tot interpretatief. Reflectie is uniek omdat deze direct gerelateerd is aan onze steeds veranderende persoonlijkheid en levensvisie. Voor reflectie is het verstand nodig, maar dat betekent geenszins dat intuïtie ondergeschikt is. Integendeel. Als filosoof

René Gude aanspoort om: ‘Met het verstand het verstand in toom houden’, maakt hij de weg vrij voor allerlei uitingen van het emotionele deel van ons leven waarbij bewuste ‘controle’ soms wenselijk is. Het is een manier om tegelijkertijd ons aan de grond te houden en ons hoog te laten vliegen. Hoe meer wij ons daarin begeven hoe makkelijker wij de weg vinden naar onze eigen manier van spelen en onze eigen interpretatie.

Eigenlijk is dit de meest boeiende consequentie van deze houding omdat het ons van anderen onderscheidt en uniek maakt. En daardoor ook interessanter voor onze luisteraars.

Er is genoeg maaiveld; laten we er allemaal met de kop boven uitsteken. Daar valt niet alleen meer lucht te happen, het brengt ons ook dichter bij de hemel.

‘Verstand en intellect besturen de emoties, geest en uitdrukking, maar ze zijn op zich niet voldoende. Men moet van binnen horen wat de componist gehoord zou hebben. Het intellect is een constant controlemiddel, toch moet het geen leidende rol gaan nemen’.

Vladimir Horowitz

Gepost op 2 juli 2015

Fluit & Fluitspel
Tags analyse, Intuïtie, kennis, zelfreflectie