Grazing the sky

Op 22 januari 2015 zond Avrotros op NPO2 een prachtige documentaire uit met deze naam, met als ondertitel ‘De acrobaten van het Cirque du Soleil’.

http://www.avrotros.nl/gemist/item/AT_2027842/grazing-the-sky-de-acrobaten-van-het-cirque-du-soleil/

De indrukwekkende gratie en durf die acrobaten laten zien in hun acts, zijn het resultaat van jaren studie, oefening en een ijzeren discipline, luidt de beschrijving van de website van de omroep.

En De trapeze vormt de metafoor voor levensambities, die extra zeggingskracht krijgt door de voortdurende dreiging van een val en mogelijk levenslange blessures.

Een voor de hand liggende parallel met de inspanningen van ons musici om het vak te beheersen dringt zich hier op. Maar waar de fysieke prestaties van de acrobaten visuele indrukken van het publiek prikkelen moeten wij musici bovenop de instrumentale beheersing (het met de zinnen ‘waarneembare’) ook de acrobatiek van de geest ten toon stellen. Alleen dan kunnen wij onze toehoorders ontroeren en zijn wij naar hen toe de boodschappers en vertalers van de schepping van de componist. In deze extra dimensie ligt het verschil tussen instrumentalist en musicus. De laatste is wat mij betreft de adspirant tot het predicaat ‘kunstenaar’, iemand voor wie ‘Grazing the sky’ een diep gewortelde ambitie is en ook een dagelijks onontkoombare doel.

Ik moet hier wel stellen dat ik over de briljante ‘acrobatiek’ van het huidige fluitspel vaker onder de indruk raak dan over de capaciteit van hoogbegaafde instrumentalisten om ‘mijn ziel te roeren’.

In een onderonsje gisteren met Peter Lukas Graf, liet hij zich uit over de steeds hogere kwaliteit en perfectie waarmee jonge fluitisten voor de dag komen. Maar ook hij mist niet alleen de acrobatiek van de geest maar ook de intellectuele onderbouwing om deze te bereiken. Want dit laatste voorziet ons van de kennis die wij nodig hebben om het creatief proces van de componist te begrijpen, hem beter in zijn tijd te plaatsen en tegelijkertijd stelt ons in staat een accuraat beeld te spiegelen van zijn omgeving en omstandigheden. En dan is het misschien het mooiste dat deze verdieping onze fantasie prikkelt zodat een frisse feed back onze eigen creativiteit op scherp zet, het gebied waar onze kunstenaarschap zich manifesteert.

Bij voorbeeld, met een goede toonvorming is het mogelijk de expressie van een traverso na te bootsen (dus niet de traversoklank maar wel non-vibrato, messa di voce, ‘buikjes’ van de toon, articulatie, etc). Maar zonder de affectenleer en articulatie te beheersen en een minimale kennis van retoriek te bezitten is dat nog geen barokinterpretatie.

Een ander voorbeeld betreft de verdieping in de ideeën van Theobald Böhm, zowel op (bouw)technisch als artistiek gebied. De traverso is geleidelijk ontstaan gedurende een relatief lange periode. Böhm daarentegen maakte met zijn chromatisch instrument, een uitvinding, een eind aan de diatonische oude fluit. Vak verloochent de huidige manier van spelen Böhm’s principes. Men streeft naar de waan van de dag en zelden is een persoonlijke benadering te horen.

Tijdens zijn masterclass werd maestro Graf zelfs de vraag gesteld hoe hij stijlgetrouwe aanwijzingen met zo veel zekerheid kon geven en hoe je deze kennis kunt vergaren. Waarop hij, met de kalmte en wijsheid der jaren, een vriendelijke summiere samenvatting gaf van de belangrijkste bronnen. Terwijl velen van ons hebben dit met kromme tenen begaan. Op zijn zacht gezegd en pijnlijke vertoning.

Later vroegen wij ons af, Graf en ik, of velen van de notabele fluitisten de moeite nemen om de belangrijke traktaten over fluit en fluitspel van de laatste driehonderd jaar te bestuderen alsook de actuele bijbehorende moderne bibliografie over interpretatie van de muziek van die ruime periode. Zonder dit te onderzoeken wordt ‘in stijl spelen’ een ad hoc uiting van door gebrek aan informatie tekortschietende intuïtie of vaak van een verkeerde ‘orale’ overlevering die de speler op een of andere manier bereikt. Het overstijgt niet een louter zielloze interpretatie omdat de speurtocht naar gelaagdheid in het spel onmogelijk alle dimensies meeneemt. Hoe ‘mooi’ voor het oor het klinkend resultaat dan ook is.

Gepost op 1 februari 2015

Fluit & Fluitspel
Tags 'In stijl' spelen, Fluitspel, Peter-Lukas Graf, Theobald Böhm, Traverso, Uitvoeringspraktijk